| Literatura i zagadnienia. |
| 1. Pojęcie, instrumenty i cele polityki społecznej państwa Polityka społeczna – jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych mające na celu m. in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Jako państwowa – polityka społeczna jest realizowana przez wiele polityk szczegółowych np. polityka emerytalno-rentowa, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, zatrudnienia, rodziny, mieszkaniowa i socjalizacyjna. Cele - Wśród wielu celów polityki społecznej możliwe jest wyróżnienie: bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie; inwestycje w człowieka – tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej) ład społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej życie rodzinne – akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji. Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zjawiskiem, które na masową skale stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji) oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa. 2. Modele polityki społecznej państwa 3. Pojęcie i klasyfikacja metod realizacji ochrony socjalnej Wyróżniamy 3 techniki 1. Technika opiekuńcza 2. Metoda zaopatrzeniowa 3. Metoda ubezpieczeniowa Rozróżnienie metod opiera się na 4 kryteriach 1. Charakter podmiotu zabezpieczającego (publiczny, prywatny, samorządowy) 2. Na źródle finansowania (śr. z budżetu, ze składek) 3. Krąg uprawnionych do świadczeń (czy wszyscy obywatele, czy tylko ci, którzy opłacają składki) 4. Tytuł do świadczeń rodzaje i zasady ustalania wysokości (kryterium zamieszkania, obywatelstwa, zasług 4. Metoda opiekuńcza TECHNIKA OPIEKUŃCZA Współczesna pomoc jest instytucją polityki społecznej państwa, która ma na celu umożliwienie osobom i ich rodzinom w przezwyciężaniu sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać sami, wykorzystując własne środki, możliwości. Celem pomocy jest umożliwienie człowiekowi wyjścia z trudnej sytuacji. Cechy metody opiekuńczej: 1. Systemy opiekuńcze mają szeroki zakres podmiotowy – mogą obejmować wszystkich obywateli mieszkających na terenie danego kraju, niezależnie od ich aktywności zawodowej i obywatelstwa. 2. Prawo do korzystania z pomocy jest uzależnione od poziomu dochodów, czyli od poziomu ubóstwa. Osoba, która chce korzystać z pomocy musi poddać się swoistemu testowi ubóstwa (dochodu), który polega na badaniu jej sytuacji materialnej. 3. Źródłem finansowania świadczeń są środki publiczne, które pochodzą z budżetu państwa, albo budżetu terenowego. 4. Pomoc ma charakter indywidualny tzn. świadczenia są zróżnicowane, dostosowane do indywidualnych potrzeb. Co do zasady nie wykracza Poziom świadczeń nie wykracza poza minimum egzystencji. 5. W praktyce pomocy mogą dominować świadczenia rzeczowe i usługi, a nie świadczenia pieniężne, przepisy prawa przyznają podmiotowi udzielającemu pomocy dużą swobodę, to on decyduje o rodzaju przyznaniu świadczenia (alkoholicy – chleb) 6. Prawo do pomocy społecznej nie powstaje z mocy samego prawa, zależy od trudnej sytuacji życiowej, ale i od złożonego wniosku zainteresowanego. Wniosek wszczyna postępowanie w ramach, którego jest przyznawana pomoc materialna. Decyzja ma charakter uznaniowy, podlega kontroli co do zgodności z prawem. Można się od niej odwołać. Decyzje podlegają kontroli, zainteresowanemu 5. Metoda zaopatrzeniowa zaopatrzeniowa to metoda mieszana, nawiązuje do metody opieki społecznej i ubezpieczeniowej. To nawiązanie polega na tym, że niektórym świadczeniom z pomocy społecznej nadano charakter roszczeniowy i powstało w ten sposób zaopatrzenie. Cechy metody zaopatrzeniowej: 1. Jest metoda powszechną, może obejmować całą ludność kraju, albo może być ograniczona do obywateli, którzy płacą podatki. Obecnie najczęściej systemy zaopatrzeniowe są kierowane do określonych grup społecznych. Nie udziela się pomocy wszystkim. W metodzie zaopatrzeniowej zasługi nie są kryterium przyznawania świadczeń. Np. świadczenia dotyczące wojska, policji. 2. Źródłem prawa do świadczeń jest wola ustawodawcy tzn., że prawo do świadczeń, ich rodzajów, wysokości, warunków przyznania jest określone ustawowo. Ustawa określa komu, co ile przysługuje. Organ tylko bada, czy spełnia wymagania dana osoba. 3. Świadczenia zaopatrzeniowe mają charakter roszczeniowy, co oznacza, że spełnienie warunków określonych przez ustawę powoduje, że po stronie uprawnionego powstaje podmiotowe prawo do świadczenia, którego niezależnym można dochodzić przed uprawnionym organem.( np. prawo do reny – ozn to że spełnia wymogi) 4. Świadczenia zaopatrzeniowe mają charakter pieniężny (w odróżnieniu od świadczeń pomocy społecznej) 5. Świadczenia zaopatrzeniowe są równe i jednolite dla wszystkich, ukierunkowane na zapewnienie każdemu na jednakowych warunkach potrzeb na minimalnym poziomie (wyjątek dotyczy systemów emerytalno-rentowych zaopatrzeniowych) 6. Źródłem finansowania świadczeń zaopatrzeniowych – są środki publiczne (budżet państwa, albo specjalne podatki, czy składki np. na fundusz pracy) 7. Sposób administrowania – system zaopatrzeniowy jest administrowany przez państwo, albo przez samorząd lokalny (np. świadczenia rodzinne finansowane przez samorząd lokalny). System ten charakteryzuje się tym, że jest bezskładkowy. 6. Metoda ubezpieczeniowa Metoda (technika) ubezpieczeniowa - istota ubezpieczenia społecznego polega na rozłożeniu ciężaru składki, z których powstaje fundusz ubezpieczeniowy na wszystkich tych, którzy są zagrożeni rożnymi zdarzeniami, czyli ciężar zaopatrzenia społecznego spoczywa na ubezpieczonym Fundusz gromadzi się poprzez składkę, a następnie w razie zagrożenia wypłaca się świadczenia. Cechy metody ubezpieczeniowej: 1. Opiera się na wspólnotach osób narażonych na tego samego rodzaju zdarzeniach losowych. Sprawia, ż te grupy są jednolite np. w Polsce są 2 systemy ubezpieczeniowe – pracowników ZUS i rolników KRUS. 2. Związek ubezpieczenia społecznego z pracą 3. Finansowanie świadczeń z funduszu ubezpieczeniowego, który powstaje ze składek osób przynależących do grupy ryzyka 4. Uwarunkowanie nabycia prawa do świadczeń od płacenia składek 5. Przymus podlegania ubezpieczeniom społecznym 6. Publiczno-prawny niezarobkowy charakter ubezpieczeń społecznych, tzn., że ubezpieczenia społ. funkcjonują pod nadzorem państwa i co do zasady są niedochodowe 7. Zróżnicowanie poziomu świadczeń od opłacanych składek 8. Prawo do świadczeń z ubezpieczeń społ. jest ustawowo gwarantowane. Przysługuje w czasie wystąpienia przesłanek, które są określone ustawowo. 9. Roszczeniowy charakter prawa do świadczeń, tzn., że przysługuje z mocy prawa po stwierdzeniu zajścia zdarzenia uprawniającego do świadczeń i spełnieniu podstawowych warunków. W razie odmowy przyznania świadczenia można dochodzić go na drodze sądowej. Organ wydaje decyzję która ma charakter deklaratoryjny, organ tylko stwierdza, że warunki w ustawie zostały spełnione. 7. Pojęcie, geneza i cechy ubezpieczeń społecznych Ubezpieczenie jest określane jako forma solidarnego ponoszenia strat losowych przez osoby zagrożone zdarzeniami losowymi, które godzą w ich zdrowie, życie, mienie. Istotą ubezpieczeń jest organizowanie się podmiotów zagrożonych zdarzeniami losowymi o niepomyślnych skutkach i gromadzenie funduszów po to, żeby następnie wypłacać z tych funduszy, wg z góry w określonych ratach, świadczenia tym, których dane zdarzenie dotknęło. Ubezpieczenia społeczne – rozumiane jako instytucja prawna, której celem było łagodzenie skutków następstw materialnych zdarzeń losowych, jak np. choroba, śmierć. Genezy ubezpieczeń należy szukać w starożytności. Najpierw powstały zalążki tak zwanych ubezpieczeń gospodarczych. Gromadzono środki, aby za ich pomocą zrekompensować straty losowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą (na przykład ryzyko zatonięcia statku). Następnie rozwinęły się ubezpieczenia osobowe związane z zabezpieczeniem środków na wypadek utraty zdrowia, życia czy starości. Natomiast początków ubezpieczeń społecznych trzeba upatrywać w średniowiecznych cechach i bractwach, których jednym z zadań było zapewnienie pomocy swoim członkom w razie zdarzeń losowych1. Powstanie nowożytnych ubezpieczeń społecznych wiąże się z dziewiętnastowieczną rewolucją przemysłową. Ich powstaniu sprzyjało utrzymywanie się coraz większej grupy ludności z pracy najemnej w przemyśle. Istniało wówczas bardzo duże ryzyko wypadków i chorób, które groziły utratą materialnych podstaw bytu. To wówczas pojawiły się pierwsze postulaty ustawowego uregulowania odpowiedzialności pracodawców za szkody będące następstwem wypadków przy pracy. Już w XVIII wieku powstały dobrowolne kasy wzajemnej pomocy w Anglii. Zostały one uznane przez państwo w 1793 roku2. Ich burzliwy rozwój nastąpił w XIX wieku3. Na ich tworzenie we Francji zezwolono w 1834 roku. Z czasem nastąpiła specjalizacja kas w zależności od określonych typów ryzyka, na przykład ustawy górnicze w Prusach i Austrii z 1854 roku nakazywały ich tworzenie w kopalniach. Ich pozytywna rola została dostrzeżona i kasy te zaczęły być subwencjonowane przez państwo (Anglia, Norwegia, Dania) lub gminy (Belgia, Niemcy). Natomiast działalność kas fabrycznych i lokalnych została ustawowo uregulowana w Prusach w połowie XIX wieku. Wprowadzono nawet częściowy obowiązek przynależności do nich. Szybki rozwój ubezpieczeń emerytalno-rentowych nastąpił w dwudziestoleciu międzywojennym. Obowiązkowe ubezpieczenia wprowadzono w 1919 roku w Holandii, w Hiszpanii i we Włoszech, w 1924 roku w Belgii i Bułgarii, w 1933 roku w Polsce i Portugalii, w 1934 roku w Grecji oraz w 1937 roku w Jugosławii. Największe trudności z wprowadzeniem obowiązkowego ubezpieczenia były we Francji. Uchwalona w 1928 roku ustawa emerytalna została znowelizowana jeszcze przed wejściem w życie. Na mocy wprowadzonej w 1930 roku ustawy przyznawano emerytury w wysokości skalkulowanej na podstawie średnich zarobków z całego życia. Na ziemiach polskich system emerytalny utworzono po raz pierwszy w 1816 roku w Królestwie Polskim. Obowiązywał on urzędników państwowych. W początkowym okresie potrącano z uposażenia czteroprocentową składkę. Emerytura była wypłacana po 40 latach służby państwowej. Renta przysługiwała w razie niezdolności do pracy stwierdzonej przez radę lekarską oraz wdowom i sierotom. Od 1850 roku prawo do świadczenia traciła osoba, która odeszła ze służby państwowej przed ukończeniem 50 roku życia. Powyższy system, korzystniejszy od systemu emerytalnego dla urzędników w Rosji carskiej, przetrwał aż do odzyskania niepodległości przez Polskę. 1883 r powstaje ubezpieczenie na wypadek choroby robotnika (przyznano robotnikom prawo do zasiłków chorobowych, prawo do leczenia) 1884 r. wprowadzono ubezpieczenie od skutku wypadku przy pracy i przyznano robotnikom prawo do renty razie niezdolności do pracy wywołanej wypadkiem i prawo do leczenia 1989 r. ubezpieczenia rentowe na starość i na wypadek inwalidztwa, objęto ryzyko inwalidztwa nie związanego z pracą i ryzyko starości 1919 r., W Walii wprowadzono ubezpieczenie od bezrobocia W okresie międzywojennym w latach 30. Wprowadzono w Europie ubezpieczenia rodzinne – Francja, Belgia. Holandia. 8. Źródła prawa ubezpieczeń społecznych Akty prawa ONZ 1948 - Powszechna Deklaracja Prawa Człowieka stanowi ,,Każdy człowiek ma prawo do zabezpieczenia społecznego i bezpieczeństwa z przyczyn przez siebie niezawinionych 1966 – Międzynarodowy Pakt Społeczny, Gospodarczy i Kulturalny – uznaje prawo każdego człowieka do zaspokojenia tych praw Konwencja MOP Nr 102 w sprawie minimalnych norm zabezpieczenia społecznego mówi o zabezpieczeniu społecznym i wskazuje ryzyko, z którymi związana jest ochrona i warunki nabycia prawa do świadczeń o określa standardy świadczeń - Konwencja MOP wymienia 9 działów. Konwencja ustala warunki nabycia prawa do świadczeń. Konwencja określa minimalne standardy świadczeń (powinny być pochodną zarobków), określane w stopie procentowej 40-50% poprzedniego zarobku. Źródła prawa europejskiego Akry Rady Europy (RE) Europejska Karta Społeczna. Zgodnie z EKS wszyscy pracownicy i osoby związane z pracownikami mają prawo do zabezpieczenia społecznego. Pracownikiem jest każdy kto wykonuje pracę na rzecz innego podmiotu. Członek rodziny to np. konkubina, konkubin oraz inne osoby będące na utrzymaniu pracownika. Do czego zobowiązuje nas Karta? 1. ustanowi i utrzyma system zabezpieczenia – Konwencja Nr 102 2. Polska ma zabiegać o stopniowe podtrzymanie tego standardu. 3. zawarcie odpowiednich porozumień i umów międzynarodowych w celu zagwarantowania naszym obywatelom takich praw jakie mają inni. Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego – akt wzorowany na Konwencji Nr 102. Europejska Konwencja Zabezpieczenia Społecznego koordynuje zabezpieczenie społeczne w skali europejskiej. Akty Unii Europejskiej (UE) 1. Rozporządzenie Rady 1408/71 EWG z 14.06.1971 r. w sprawie stworzenia systemu zabezpieczenia społecznego dla pracowników, osób pracujących na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się wewnątrz Wspólnoty. Celem tego rozporządzenia jest koordynacja zabezpieczenia społecznego. 2. Karta Podstawowych Praw z 2000 roku art. 94 KPP ubezpieczeni mają do świadczenia zobowiązania społecznego i przywilejów socjalnych. W celu zwalczania wyłączności społecznego ubóstwa mają prawo do pomocy społecznej i zabezpieczenia rentowego. Krajowe Źródła Zabezpieczenia Społecznego Źródła prawa: Konstytucja RP, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia. Ograniczone zastosowanie mają zarządzenia np. ministrów, kierowników urzędów ... Najważniejszym źródłem jest Konstytucja. Ustawa tworząca akty, które były podane – ustawa zabezpieczenia społecznego, ustawy o emeryturach i rentach, świadczenia pielęgnacyjne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i inne świadczenia opieki zdrowotnej, o pomocy społecznej, promocji zatrudnienia. Konstytucja jako źródło prawa zabezpieczenia społecznego Art. 67 stanowi, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, ponadto w przypadku pozostawania bez pracy nie z własnej winy i pod warunkiem, że nie posiadał innych źródeł utrzymania. 9. Pojęcie, właściwości i funkcje prawa ubezpieczeń społecznych Pojęcie prawa zabezpieczenia społecznego to zespół norm prawnych stanowiących system świadczeń pieniężnych i rzeczowych, które mają na celu zapewnienie zabezpieczenia podstawowych potrzeb wszystkim członkom danego społeczeństwa (w wąskim ujęciu materialne, w szerokim o całościowy). Właściwości zabezpieczenia społecznego : 1. zmienność (dynamika): postęp techniczny, degradacja środowiska naturalnego, masowe choroby cywilizacyjne, dodatni i ujemny wzrost rozwoju gospodarczego, podatność na wpływy polityczne, 2. zróżnicowanie wewnętrzne (dyferencjacja): emerytura (płeć), przedmiotowe (warunki pracy), potrzeby (wychowanie dzieci), 3. formalizm – ścisłe regulacje stosowania społecznego zabezpieczenia społecznego. Funkcje prawa zabezpieczenia społecznego Funkcja ogólna świadczenia - osoby, które znalazły się w potrzebie nie z własnej winy. Funkcja rozdzielcza za pomocą tego prawa następuje przepływ środków służących zaspokojeniu potrzeb (centralny budżet) do tych obywateli, którzy mają określone potrzeby wywołane ryzykami. Funkcja organizatorska prawa zabezpieczenia społecznego służy organizowaniu społecznego, wolnego od lęku przed niedostatkiem i w konsekwencji służy zachowaniu spokoju społecznego. Funkcja wychowawcza polega na kształtowaniu społecznie pożądanych postaw adresatów tego prawa. Prawo ubezpieczeń społecznych może skłaniać do nieetycznych zachowań, np. gdy składki będą drogie to ludzie będą unikać ubezpieczenia. Im więcej składek tym większe świadczenie. 10. Pojęcie systemu ubezpieczeń społecznych System to pewna zorganizowana całość stworzona z części powiązanych funkcjonalnie między sobą w taki sposób ze na daje pewna wewnętrzną strukturę i umożliwia realizowanie przypisanych funkcji. 11. Podstawowe zasady systemu ubezpieczeń społecznych (zasada równego traktowania, zasada powszechności systemu ubezpieczeń społecznych, zasada repartycji i międzypokoleniowego kapitału uprawnień emerytalnych, zasada państwowych gwarancji wypłacalności świadczeń) Zasada równego traktowania ubezpieczonych Równe traktowanie ubezpieczonych jest częścią szerszego problemu równego traktowania podmiotów prawa. Należy pamiętać, że uźródłowienie tej równego traktowania jest nie tylko w konstytucji polskiej, nie tylko w ustawach dotyczących systemów ubezpieczeń, ale również w europejskim prawie zabezpieczenia społecznego. Ustawa polska odnosi się do równego traktowania i wyjaśnia nawet, co to oznacza równe traktowanie. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku wypłacania i obliczania składek na ubezpieczenie społeczne. Ponadto obliczania świadczeń i równość w zakresie okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń. Zasada powszechności ubezpieczenie społecznego Mamy następujące kategorie wyłączeń systemu: q Po pierwsze osoby nieposiadające tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, osoby wykonujące prace na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło, ale zawarte do 13 stycznia 2000 r. nie posiadają tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi. q Po drugie osoby wyłączone z ubezpieczeń społecznych na mocy ustawy o systemie ubezpieczeń. Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze RP nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych itd. Ponadto nie podlegają studenci, uczniowie zatrudnieni na podstawie umowy zlecenia. Nie podlegają także prokuratorzy. ZASADA REPARTYCJI I MIĘDZYPOKOLENIOWEGO KAPITAŁU UPRAWNIEŃ EMERYTALNYCH. Zasada polega na powiązaniu Emerytury z zarejestrowanymi składkami na koncie ubezpieczonych. Ten mechanizm łączy rozwiązanie tradycyjne i kapitałowe. Mamy do czynienia z mechanizmem tradycyjnym metodą międzypokoleniową. Pokolenie aktualnie pracujących – finansuje świadczenia dla obecnych emerytów, natomiast Emerytury dla pokolenia nie opłacających składki – będzie ze składek dzieci. Samonapędzający się mechanizm wielopokoleniowy. Jeżeli między pokoleniami panuje równowagę tzn. że to co wpływa ze składek wystarczy na wypłacenie świadczeń. Ten mechanizm MKUE wypakowuje pewne cechy kapitałowe mianowicie : składki podlegają rejestracji, kumulacji, są waloryzowane w odniesieniu do wzrostu płac. Istotną cechą która różnicuje MKUE od klasycznego Systemu kapitałowego jest : brak możliwości dziedziczenia - środki wnoszone do MKUE nie podlegają dziedziczeniu i prawu spadkowemu. Jeżeli ubezpieczony umrze na tydzień przed osiągnięciem wieku emerytalnego to wszystkie środki pozostają w systemie I Filaru Zasada Państwowych Gwarancji Wypłacalności Świadczeń SUS Gwarancje wynikają z Konstytucji . Konstytucja mówi ze mamy Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby, niezdolności do pracy. Mamy prawo aby Państwo dostarczyło środki na utrzymanie czy przez ubezpieczenia, czy przez zaopatrzenie, przez Opiekę – państwo ma obowiązek 12. Zasady finansowania i organizacji Systemu ubezpieczeń Społecznych (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Rezerwy Demograficznej, ZUS) Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) (fundusz celowy) jest polskim funduszem państwowym, którego środkami dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. FUS realizuje zadania z zakresu I-go Filaru ubezpieczeń społecznych w systemie redystrybutywnym. Przychody FUS pochodzą ze składek na ubezpieczenia społeczne, dotacji z budżetu państwa oraz krótkoterminowych kredytów komercyjnych (pożyczki płynnościowe). Ze środków zgromadzonych w funduszu finansowane są wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego, wydatki na prewencję rentową i inne. Fundusz Rezerwy Demograficznej (fundusz celowy) Sytuację finansową FUS miała poprawić reforma emerytalna w 1999 roku, która wprowadziła mieszany system redystrybutywno-kapitałowy (I i II Filar ZUS) oraz szereg mechanizmów bezpieczeństwa takich jak Fundusz Rezerwy Demograficznej. Fundusz miał gromadzić środki na kompensację tzw. "powojennego wyżu demograficznego", który według przewidywań zwiększy liczbę osób pobierających świadczenia o 60%. Fundusz miał być zasilany m.in. zyskami z prywatyzacji i do 2009 roku miał zgromadzić 20 mld złotych. Do 2005 roku udało się zgromadzić zaledwie 1,5 mld złotych, zaś w 2009 roku - około 6 mld. 13. Pojęcie składki na ubezpieczenie społeczne i jej cechy Ubezpieczenia społeczne, jedna z podstawowych dziedzin ubezpieczeń, która ma na celu prewencyjną i ubezpieczeniową ochronę zdrowia, zdolności do wykonywania pracy oraz życia ludności. System ten ma zabezpieczać pracowników oraz ich rodzinę przed czasowym (macierzyństwo, choroba) lub stałym (inwalidztwo, starość, śmierć, brak pracy) brakiem możliwości zarobkowania. Współcześnie w Polsce wszyscy pracownicy (z wyjątkiem prokuratorów) zatrudnieni na terenie Rzeczpospolitej Polskiej podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, do którego zalicza się: ubezpieczenie emerytalne (to stopa składki procentowa 19,52 % podstawy wymiaru; finansowana jest w równych częściach przez ubezpieczonego i płatnika) rentowe (składka wynosi 6 % na dzień dzisiejszy z czego 4,5 % opłaca Płatnik a 1,5 % ubezpieczony) chorobowe (wynosi 2,45 % podstawy wymiaru i obciąża Ubezpieczonego) wypadkowe (zgodnie z ustawą wynosi 0,4 do 8-12 % podstawy wymiaru i obciąża co do zasady Płatnika składek) Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników finansują z własnych środków, w równych częściach ubezpieczeni, czyli pracownicy oraz pracodawcy. Obowiązek zgłoszenia pracowników do tych ubezpieczeń spoczywa na pracodawcy. Ubezpieczenia społeczne realizowane są przez ZUS i obejmują wszystkich pracowników oraz ich rodziny. Ponadto istnieje możliwość wykupienia dodatkowych polis ubezpieczenia na życie (z funduszem emerytalno-rentowym) zarówno w formie grupowej, jak i indywidualnej. 14. Rodzaje, zasady ustalania i opłacania składki na ubezpieczenia społeczne 15. Środki prawne służące egzekwowaniu obowiązku opłacania składek 16. Pojęcie obowiązkowego i dobrowolnego ubezpieczenia społecznego • Ubezpieczenie Obowiązkowe – polega na powstaniu obowiązku ubezpieczenia z mocy samego prawa w sytuacji określonej przez ustawę art. 6 ustawy • Ubezpieczenia Dobrowolne –będziemy mieli do czynienia wówczas kiedy powstaje ono na mocy oświadczenia woli osoby znajdujące się w sytuacji określonej przez ustawę z która wiążą się możliwości ubezpieczenia; art. 7 ustawy 17. Zasady podlegania i tytuły ubezpieczeń społecznych (emerytalne i rentowe, chorobowe, wypadkowe). Jeżeli mówimy o podleganiu ubezpieczeniom społecznym to zgodnie z ustawą jest to osoba, która podlega chociażby jednemu ubezpieczeniu społecznemu. Ubezpieczenia Emerytalne i Rentowe dzielą się na obowiązkowe i nieobowiązkowe. Ubezpieczenie Emerytalne jest ubezpieczeniem wiodącym, najważniejszym, najszerszym podmiotowo, samoistnym . Ani ubezpieczenie chorobowe ani wypadkowe nie jest ubezpieczeniem samoistnym. Wg przepisów ustawy „o Obowiązkowym Ubezpieczeniu Emerytalnym, Rentowym – ubezpieczeniu temu podlegają osoby które na obszarze Polski wykonują prace i z tej pracy uzyskują stałe dochody albo też znajdują się w sytuacji gdzie ustawodawca zwiększa obowiązek ubezpieczenia gdzie nie występują dochody. Ubezpieczenie chorobowe Przewidziane przez ustawę jako obowiązkowe. Podlegają ubezpieczeniu chorobowemu: • pracownicy, • członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, SKR • osoby odbywające służbę zastępczą. Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10. • osobami wykonującymi pracę nakładczą; • osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami” oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4; • osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi; • osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; • duchownymi; Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne, posłowie do Parlamentu Europejskiego, oraz: • osobami wykonującymi pracę nakładczą; • osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych i niepozostawania w zatrudnieniu; • żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką • osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego • osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy; • osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia. • osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4; jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy 18. Zbieg tytułów do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowych 19. Pojęcie, klasyfikacja i rodzaje ryzyk ubezpieczeń społecznych Istnieją dwa charakterystyczne podejścia do zagadnień ryzyka ubezpieczeniowego. Pierwsze, charakterystyczne dla myśli ekonomicznej, traktuje ryzyko przez pryzmat niebezpieczeństw postrzeganych jako przyczyna rzeczywistych zdarzeń społeczno-ekonomicznych. Drugie podejście, charakterystyczne dla prawa ubezpieczeniowego, traktuje ryzyko od strony skutków wystąpienia niebezpieczeństw. Pojęcie - ryzyko jest szansą nastąpienia straty – ryzyko należy rozumieć jako możliwość lub prawdopodobieństwo, że coś się wydarzy, lub jako stopień tego prawdopodobieństwa. Pierwsze z tych znaczeń traktuje ryzyko jako szansę straty, która nie jest mierzalna. Natomiast szansa straty jest kwantyfikowalna procentowo lub w ułamkach. Cechy charakteryzujące naturę ryzyka ubezpieczeniowego: 1. Natura ryzyka jest niejednorodna (nie ma możliwości podania jednoznacznej, uniwersalnej definicji). 2. Ryzyko występuje w co najmniej dwóch różnych aspektach: - obiektywnym, - subiektywnym. 3. Ryzyko może być badane w różnych kontekstach, jako: - niebezpieczeństwo, - hazard, - niepewność, - prawdopodobieństwo Klasyfikacja 1) ryzyko obiektywne i subiektywne; Ryzyko obiektywne jest rozumiane jako względne odchylenie straty rzeczywistej od oczekiwanej. W praktyce ubezpieczeniowej ryzykiem obiektywnym nie jest sam fakt zaistnienia szkody, lecz możliwy do zaakceptowania margines błędu rezultatów rzeczywistych od zakładanych. Ryzyko obiektywne odnosi się do zdarzeń, których wyniku nie da się w żaden sposób przewidzieć. Ryzyko subiektywne ma charakter indywidualnej oceny możliwości wystąpienia danych skutków. W literaturze jest określane jako niepewność oparta na osobistych uwarunkowaniach psychologicznych lub nastroju duchowym. Miarą tego ryzyka może być stopień niepewności co do wystąpienia określonych strat. Jednak jest to miara trudna do kwantyfikacji. Poziom ryzyka subiektywnego może być oceniany za pomocą testów psychologicznych. 2) Ryzyko systematyczne i specyficzne Ryzyko systematyczne dotyczy ogółu społeczeństwa. Nie może być kontrolowane, ponieważ wynika z przyczyn niezależnych od pojedynczej osoby. Ryzyko to może być związane z działaniem sił przyrody. Na przykład gospodarka danego kraju charakteryzuje się danym poziomem ryzyka, wynikającym z ogólnej sytuacji ekonomicznej. Ryzyko to w zasadzie nie może być wyeliminowane. Na jego poziom można wpływać przez odpowiednią politykę rządu, banku centralnego, a także innych instytucji międzynarodowych. Ryzyko specyficzne, w odróżnieniu od systematycznego, może być kontrolowane. Jego poziom zależy bowiem od indywidualnych decyzji konsumenta. 3) Ryzyko spekulatywne i czyste Ryzyko spekulatywne dotyczy sytuacji, w której konsekwencjami jego realizacji są trzy możliwe sytuacje: strata, zysk lub brak starty bądź zysku. Przykładem dobrze opisującym ten typ ryzyka może być sytuacja, gdy producent wprowadza na rynek nowy produkt, spodziewając się dużych zysków. Jeśli produkt zostanie zaakceptowany przez rynek, przedsiębiorca osiągnie spodziewane zyski, gdy produkt nie zostanie zaakceptowany – producent narażony jest na straty. Koszty związane z produktem mogą zostać w całości pokryte przychodami ze sprzedaży i producent nie osiągnie zysków ani nie poniesie strat. Ryzyko to nie jest mierzalne metodami statystycznymi i nie nadaje się do ubezpieczenia. Ryzyko czyste w odróżnieniu od ryzyka spekulatywnego występuje w momencie, gdy realizacja tegoż ryzyka powoduje stratę majątkową, a brak realizacji nie daje żadnych korzyści. W tym typie ryzyka występuje alternatywa między stratą a brakiem straty. Przykładem tego ryzyka może być sytuacja, gdy konsument dokonuje zakupu samochodu. W momencie realizacji ryzyka i uszkodzenia samochodu konsument ponosi określoną stratę materialną. Natomiast w przypadku wystąpienia sytuacji odwrotnej nie odnosi żadnych korzyści. Ryzyko czyste może być przedmiotem dalszych klasyfikacji, np. ryzyko osobiste (brak możliwości zarobkowania; ryzyko własności – utrata mienia; ryzyko odpowiedzialności – umyślne lub nieumyślne działanie osób trzecich wywołujące stratę). 4) Ryzyko statyczne i dynamiczne (uwzględnianie czasu) Ryzyko statyczne istnieje niezależnie od czasu. Według E.J. Vughana może pojawić się nawet wówczas, gdy nie będzie postępu gospodarczego. Jest to ryzyko, które występuje niezależnie od zmian związanych z postępem ekonomicznym, technologicznym i cywilizacyjnym. Ryzyko dynamiczne ma odmienny charakter. Jest to ryzyko związane ściśle ze zmianami ekonomicznymi, organizacyjnymi i technologicznymi. 5) Ryzyko finansowe i niefinansowe Podział na ryzyko finansowe i niefinansowe wynika z charakteru strat powstałych na skutek realizacji określonego ryzyka. Ryzyka finansowe charakteryzują się tym, że ich realizacja powoduje stratę finansową. Ryzyka te występują przede wszystkim w ubezpieczeniach majątkowych. Ryzyka niefinansowe stwarzają określone negatywne skutki dla otoczenia (np. w życiu jednostki czy w działalności gospodarczej podmiotów), lecz nie zawsze skutki te muszą mieć bezpośredni charakter finansowy. 6) Ryzyko fundamentalne i partykularne Ryzyko fundamentalne ma charakter bezosobowy. Konsekwencją jego realizacji są straty odczuwalne przez całe społeczeństwo. Ryzyko partykularne ma charakter osobowy. Realizacja tego ryzyka wynika z określonych działań jednostki, choć często może być również od niej niezależna. Straty wynikające z realizacji tego ryzyka mają wpływ na zachowanie jednostki (np. kradzież, podpalenie). 7) Ryzyko probabilistyczne i estymacyjne Ryzyko probabilistyczne dzieli się na aprioryczne, dające się obliczyć metodami matematycznymi, i statystyczne, dające się obliczyć na podstawie danych statystycznych. Ryzyko estymacyjne występuje w sytuacji, gdy możliwa kwantyfikacja obarczona jest dużym błędem. Powoduje to zbliżenie tego ryzyka do niepewności, przez co staje się nieubezpieczalne. Ryzyko osobowe i majątkowe Ryzyko osobowe jest to ryzyko, którego realizacja powoduje stratę w dobrach osobistych takich jak życie, zdrowie i zdolność do pracy. Ryzyko majątkowe jest to ryzyko, którego realizacja zagraża dobrom majątkowym 20. Ryzyka ubezpieczenia emerytalnego – wiek emerytalny Ryzyko wieku emerytalnego polega na utracie zdolności do zarobkowania z powodu wieku. Aby nie zmuszać każdego starszego ubezpieczonego do przedstawiania dowodów na to, że nie może już pracować, ustawodawca przyjął statystyczną prawidłowość, że znaczne obniżenie sprawności organizmu ograniczające zdolności zarobkowania następuje w wieku 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Wiek Emerytalny można zdefiniować jako Ryzyko człowieka który uzyskuje środki utrzymania albo zatrudnienia albo prowadzenia innej działalności dla którego zaprzestanie działalności zatrudnienia albo prowadzenia działalności z uwagi na wiek oznaczałoby brak dochodów i w konsekwencji brak środków utrzymania. Konstrukcja Ryzyka Wieku Emerytalnego: 1. Biologiczna - naturalne zjawisko starzenia się człowieka i taką utratę zdolności wykonywania pracy z powodu wyczerpania się potencjału sił fizycznych, umysłowych człowieka. Może nastąpić wcześniej wypalenie zawodowe, psychiczne – nie mają sił do pracy 2. Aspekt Ekonomiczny - polega na utracie możliwości zarobkowania wskutek tych procesów biologicznych które powodują niezdolność do pracy 3. inne elementy – Społeczno-Ekonomiczne dot. Rynku Pracy , Finansowe Społeczno- Ekonomiczny może dotyczyć blokowania miejsc pracy dla ludzi starszych po to aby otworzyć miejsca pracy dla młodych i odwrotnie może ulęgać przedłużeniu wiek emerytalny po to żeby wyrównać brak rąk do pracy 21. Ryzyka ubezpieczenia rentowego (wypadek w drodze do pracy i z pracy, niezdolność do pracy dla celów rentowych, ryzyko śmierci żywiciela rodziny) 22. Ryzyka ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego 23. Ryzyka ubezpieczenia wypadkowego (wypadek przy pracy, choroba zawodowa, zasady ustalania zaistnienia ryzyk) 24. Pojęcie, cel emerytury Emerytura to świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej (jako pracownicy, przedsiębiorcy, rolnicy i in.) albo utraciły ją w znacznym stopniu oraz nie dysponują innymi źródłami dochodu gwarantującymi możliwość utrzymania się. Podstawową cechą świadczenia emerytalnego jest brak jego ekwiwalentności w stosunku do wartości składek z tytułu ubezpieczenia społecznego płaconych przez czas aktywności zawodowej. 25. Przesłanki nabycia prawa oraz wymiar emerytury przez ubezpieczonego urodzonego do dnia 31 XII 1948 r. Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz.1227). Art. 27. Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn; 2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a. Art. 27a. Emeryturę przyznaje się z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Przepis art. 24a ust. 2 stosuje się odpowiednio. Art. 28. Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 pkt 2, przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn; 2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn. Przy ustalaniu emerytury pod uwagę brane są dwa czynniki: wysokość podstawy wymiaru składki uwzględnionego okresu składkowego i nieskładkowego oraz kwota bazowa, obowiązująca w dniu powstania prawa do świadczenia. Emerytura jest sumą następujących składników: • 24% kwoty bazowej, oraz • po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, • po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Kwota bazowa stanowi 100% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto w gospodarce narodowej, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne w poprzednim roku kalendarzowym. Kwota bazowa jest ustalana corocznie i obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Od 1 marca 2010 wynosi 2716,71 zł Podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub na ubezpieczenie emerytalne z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie. Obliczający emeryturę musi pamiętać, że istnieje gwarancja najniższej kwoty emerytury publikowana w każdym roku przez ZUS. |